Đẩy nhanh tiến độ đường sắt trọng điểm: Vì sao cần cơ chế đặc thù và chỉ định thầu?
Chiều 15/02, Quốc hội thảo luận về chủ trương đầu tư tuyến đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng và dự thảo Nghị quyết về các cơ chế đặc thù nhằm phát triển đường sắt đô thị Hà Nội, TP.HCM. Bộ trưởng GTVT Trần Hồng Minh nhấn mạnh, để đảm bảo tiến độ và hiệu quả của các dự án này, việc áp dụng cơ chế đặc thù, trong đó có chỉ định thầu, là cần thiết.
Suất đầu tư hợp lý so với khu vực
Một trong những vấn đề được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm là tổng mức đầu tư của dự án Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng, với con số khoảng 8.3 tỷ USD. Bộ trưởng Trần Hồng Minh giải thích, đây là mức chi phí đã bao gồm giải phóng mặt bằng, xây dựng, thiết bị và các khoản khác.
Nếu loại trừ chi phí giải phóng mặt bằng, suất đầu tư bình quân còn khoảng 15.96 triệu USD/km, thấp hơn nhiều so với một số tuyến đường sắt trong khu vực. Cụ thể, tuyến Ngọc Khê – Mạc Hàn (Trung Quốc) có suất đầu tư 17.95 triệu USD/km, trong khi tuyến Boten – Vientiane (Lào) là 16.77 triệu USD/km.
"Tổng mức đầu tư của chúng ta thấp hơn một chút, là tương đối hợp lý so với khu vực", Bộ trưởng nhấn mạnh.
Bộ trưởng Bộ GTVT Trần Hồng Minh giải trình, làm rõ một số vấn đề mà các đại biểu Quốc hội nêu
|
Tác động nợ công và bài toán tăng trưởng
Về lo ngại liên quan đến nợ công, Bộ Tài chính ước tính, nếu triển khai dự án, trần nợ công có thể tăng 1.4 - 1.5% GDP. Tuy nhiên, nếu giai đoạn 2026 - 2031 đạt mức tăng trưởng hai con số, tỷ lệ này sẽ giảm.
Bộ trưởng cũng cho rằng, nếu không áp dụng cơ chế đặc thù, tiến độ dự án sẽ bị kéo dài, ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển kinh tế. Hiện nay, dự án đang đề xuất 15/19 cơ chế đã được Quốc hội thông qua, đồng thời bổ sung thêm 3 cơ chế mới để đảm bảo tính khả thi.
Riêng với đường sắt đô thị Hà Nội và TP.HCM, Bộ trưởng cho biết, quá trình phê duyệt chủ trương đầu tư mất 3 - 5 năm, thậm chí một số dự án kéo dài hơn 5 năm. Trong khi đó, theo Nghị quyết của Bộ Chính trị, từ nay đến năm 2035, 2 thành phố phải hoàn thành mạng lưới đường sắt đô thị. Nếu không có cơ chế đặc thù giúp rút ngắn thủ tục, mục tiêu này sẽ rất khó đạt được.
Việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cũng là một giải pháp quan trọng. Nếu giao quyền quyết định cho địa phương, thời gian thực hiện dự án có thể giảm thêm 3 - 5 năm, tăng tính chủ động và tránh tình trạng chờ đợi phê duyệt kéo dài.
Chỉ định thầu giúp đẩy nhanh tiến độ
Một trong những vấn đề đáng chú ý trong thảo luận là việc chỉ định thầu. Theo Bộ trưởng, so với đấu thầu thông thường, hình thức này có thể giúp rút ngắn thời gian lựa chọn nhà thầu từ 4 - 6 tháng cho mỗi công đoạn.
Quy trình triển khai một dự án đường sắt gồm nhiều giai đoạn, từ nghiên cứu khả thi, thiết kế kỹ thuật, thi công, giải phóng mặt bằng... Nếu tất cả các khâu đều đấu thầu, tổng thời gian thực hiện sẽ kéo dài đáng kể.
"Công tác nào cũng đấu thầu thời gian mới kéo dài. Nếu chúng ta thực hiện quy định chỉ định thầu có thể rút ngắn được từ 18 cho đến 25 tháng", Bộ trưởng cho hay.
Thực tế, một dự án đường sắt thông thường mất 30 tháng từ lúc có chủ trương đầu tư đến khi mở thầu. Trong khi đó, tuyến Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng cần hoàn thành trước 2030, và hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội, TP.HCM phải cơ bản hoàn thành vào 2035. Theo Bộ trưởng, tiến độ này là rất thách thức nên cần có cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt mới có thể thực hiện.
Bài học từ thực tiễn và lợi ích của chỉ định thầu
Thực tế thời gian qua, việc đấu thầu kéo dài đã ảnh hưởng đến nhiều dự án quan trọng. Nhà ga sân bay Long Thành là một ví dụ, khi phải tổ chức đấu thầu lại, gây chậm tiến độ đáng kể.
Ngược lại, một số công trình giao thông được Quốc hội cho phép chỉ định thầu với yêu cầu tiết kiệm 5% dự toán đã phát huy hiệu quả. Trong khi đó, đấu thầu thông thường chỉ giúp giảm chi phí 0.1 - 1.5%, mức tiết kiệm không đáng kể.
Bộ trưởng cũng khẳng định, chỉ định thầu không có nghĩa là bỏ qua quy trình đánh giá năng lực nhà thầu. Hình thức này vẫn tuân thủ chặt chẽ các quy định về đấu thầu, yêu cầu nhà thầu phải có đủ năng lực và kinh nghiệm.
Bên cạnh đó, đối với các dự án đường sắt, chuyển giao công nghệ là yếu tố quan trọng. Người đứng đầu Bộ GTVT chỉ ra, nếu đấu thầu rộng rãi, việc ràng buộc nhà thầu nước ngoài phải chuyển giao công nghệ cho Việt Nam sẽ rất khó. Trong khi đó, chỉ định thầu có thể giúp ràng buộc điều kiện này.
Về mặt pháp lý, ông Minh khẳng định: "Thực tế, các sai phạm đấu thầu chủ yếu xảy ra trong quá trình thực hiện, chứ không phải do hình thức chỉ định thầu. Hiện nay, chưa có vụ án hoặc vụ việc nào như thế này".
Tử Kính
